DZIECKO WYSOKO WRAŻLIWE – jak je wspierać?

Z najnowszych badań wynika, że osoby wysoko wrażliwe (OWW) stanowią aż 15-20% populacji. Mimo powszechności tego problemu dzieci wysoko wrażliwe nadal spotykają się z niezrozumieniem otoczenia. Określa się je nierzadko mianem płaczliwych, przewrażliwionych czy zbyt emocjonalnych. Ich rodzicom zarzuca się natomiast błędy wychowawcze, nadopiekuńczość czy brak rodzicielskiej asertywności. Te krzywdzące skądinąd stereotypy nie wspomagają rozwoju dzieci wysoko wrażliwych (DWW). Czym jest wysoka wrażliwość i jakie są jej symptomy? Sprawdź, czy wychowujesz dziecko wysoko wrażliwe i dowiedz się, jak właściwie wspierać jego rozwój!

Przyczyny wysokiej wrażliwości u dzieci

W dotychczasowych badaniach podejmowano wiele prób wyjaśnienia przyczyn wysokiej wrażliwości u dzieci. W niektórych teoriach wskazano, że problemy DWW wynikają przede wszystkim z oddziaływania środowiska i mają swoje źródło w stylu wychowania. Mimo pewnych różnic większość badaczy jest zgodna, że największy wpływ na wysoką wrażliwość ma zwłaszcza czynnik genetyczny. Genetyczne predyspozycje oznaczają, że dziecko wysoko wrażliwe ma zazwyczaj wysoko wrażliwego rodzica. Determinujący wpływ genetyki nie pozwala jednak kwestionować znaczenia czynników zewnętrznych. Poświadcza to bodaj fakt, że u bliźniąt jednojajowych poziom wrażliwości w dorosłym życiu może być odmienny. Ma to związek z indywidualnymi doświadczeniami gromadzonymi w cyklu ich osobniczego rozwoju.

Przejawy wysokiej wrażliwości u dzieci

Wysoka wrażliwość u dzieci doczekała się bogatego stanu badań. Wiele uwagi poświęciła jej zwłaszcza autorka koncepcji wrażliwości przetwarzania sensorycznego – Elaine Aron, która wyróżniła cztery kluczowe symptomy wysokiej wrażliwości: głębokość przetwarzania, reaktywność emocjonalną, uważność na detale i skłonność do ulegania przeciążeniu.

Głębokość przetwarzania

Cechą ludzi z wysoką wrażliwością jest skłonność do wnikliwego analizowania oraz kreślenia różnych scenariuszy. DWW przeżywa wszystko bardzo głęboko, a jego wyobraźnia pracuje intensywniej w porównaniu z rówieśnikami. Wśród symptomów głębokiego przetwarzania można wymienić:

• skłonność do analizowania konsekwencji podejmowanych działań;
• wydłużony czas adaptacji do zmian zachodzących w otoczeniu czy długie przyzwyczajanie się do obcych osób;
• dłuższy, w porównaniu z rówieśnikami, czas przetwarzania nowych danych czy informacji;
• wyciąganie wniosków z dotychczasowych doświadczeń i skłonność do uczenia się na błędach, względnie rzadko spotykana u małych dzieci;
• zadawanie wielu trudnych pytań;
• nieadekwatne do wieku „dorosłe” poczucie humoru;
• rozumienie aluzji czy ironii;
• posługiwanie się słownictwem nieadekwatnym do wieku (zbyt trudnym);
• wydłużony czas decyzyjności, który jest skutkiem rozważania wielu różnych opcji;
• dostrzeganie detali bagatelizowanych przez rówieśników.

Wysoka wrażliwość powoduje, że dzieci są znacznie bardziej refleksyjne i rozważne. Częściej od rówieśników koncentrują się na analizie sytuacyjnej, a ich działanie jest pozbawione typowych dla dzieciństwa przejawów impulsywności. Z przeprowadzonych dotąd eksperymentów wynika, że w zadaniu polegającym na poszukiwaniu różnic między obrazkami DWW mocniej aktywizują obszary mózgu, które są odpowiedzialne za analizowanie szczegółów w procesie percepcyjnym.

Reaktywność emocjonalna

Skłonność do zbyt głębokiego przetwarzania odzwierciedla się we wzmożonej reaktywności emocjonalnej. Dzieci wysoko wrażliwe znacznie szybciej w porównaniu z rówieśnikami osiągają stan pobudzenia emocjonalnego i przeżywają wszystko bardziej intensywnie. Wnikliwa obserwacja otaczającej rzeczywistości sprawia, że są bardzo podatne na atmosferę panującą w otoczeniu. Szybko przejmują nastroje innych osób i charakteryzują się ponadprzeciętną empatią. W badaniach dowiedziono, że u dzieci wysoko wrażliwych obserwuje się zintensyfikowaną aktywność neuronów lustrzanych, które odpowiadają za przeżywanie emocji innych ludzi już od samego patrzenia na nich. DWW mają ponadprzeciętną skłonność do współodczuwania. W relacjach społecznych przyjmują postawę życzliwą i cierpią z powodu dostrzeganej niesprawiedliwości. Ich reaktywność emocjonalna przybiera formy, takie jak:

• nadmierna płaczliwość;
• zbyt intensywne reakcje emocjonalne na czynniki sytuacyjne;
• podatność na zmiany nastroju innych osób;
• stan napięcia podczas wykonywania zadań podlegających ocenie innych ludzi;
• skłonność do perfekcjonizmu.

Dziecko wysoko wrażliwe dąży do zaspokojenia potrzeb innych ludzi i jest bardzo podatne na krytykę ze strony otoczenia. Popełniony błąd wywołuje u niego niewspółmierną reakcję: silny smutek, wybuch płaczu lub frustrację. Struktura psychiczna sprawia, że ma skłonność do ciągłego zamartwiania się, nieustannego poszukiwania lepszych rozwiązań i trudności z podejmowaniem decyzji.

Uważność na detale

W odróżnieniu od rówieśników dzieci wysoko wrażliwe są bardziej wyczulone na dźwięki czy zapachy. Dostrzegają detale, które dla innych nie są widoczne. O uważności na detale świadczy:

• dostrzeganie bardzo subtelnych zmian w wyglądzie ludzi czy w ustawieniu przedmiotów;
• stwierdzanie obecności zapachów, które dla innych ludzi są ledwo wyczuwalne;
• wysłuchiwanie dźwięków, na które inni nie zwracają uwagi;
• diagnozowanie zmian w zachowaniu innych ludzi dzięki wyczuleniu na modyfikacje w tonie głosu.

Dzieci wysoko wrażliwe szybciej identyfikują różne niuanse w otoczeniu w warstwie wizualnej, dźwiękowej czy zapachowej. Wprawdzie ta uważność bywa oznaką ich bystrości i sprzyja wykonywaniu różnych zadań, niemniej skutkuje również przeciążeniem i doświadczaniem intensywnego stresu.

Skłonność do ulegania przeciążeniu

Reaktywność emocjonalna, wnikliwe analizowanie otoczenia i uważność na detale powodują u wysoko wrażliwych dzieci przeciążenie psychiczne. Zbyt intensywne doświadczanie różnych bodźców wywołuje przestymulowanie, którego skutkiem jest wysoka męczliwość, nadmierne pobudzenie lub wycofanie. Wśród objawów przeciążenia emocjonalnego można wymienić:

• stan zmęczenia fizycznego lub psychicznego;
• trudności z zasypianiem po dniu pełnym wrażeń;
• silne reakcje na hałas w otoczeniu, zmianę temperatury czy oświetlenia, elementy ubioru (obecność metek przy ubraniu, kamyka w bucie, faktury odzieży);
• manifestowanie niezadowolenia podczas przebywania w zatłoczonych miejscach;
• wycofanie w kontaktach społecznych (niechęć do wystąpień publicznych, zabaw grupowych).

Warto wiedzieć, że reakcja na przestymulowanie ma charakter indywidualny. Podczas gdy niektóre dzieci wobec nadmiernej ilości bodźców potrzebują ciszy i preferują samotność, inne mogą wykazywać skłonność do zachowań agresywnych czy nadaktywności.

Czy wychowujesz wysoko wrażliwe dziecko? Sprawdź!

W dotychczasowej praktyce terapeutycznej wypracowano zaawansowane metody diagnostyczne wysokiej wrażliwości u dzieci. Popularnym narzędziem jest kwestionariusz autorstwa Elaine Aron, który ocenia prawdopodobieństwo tych zaburzeń na podstawie 23 ogólnych stwierdzeń. Zastanawiasz się, czy jesteś rodzicem dziecka wysoko wrażliwego? Zapoznaj się z poniższymi stwierdzeniami i odpowiedz TAK/NIE.
Twoje dziecko:

1. łatwo się przestrasza.
2. skarży się na gryzące ubrania, szwy w skarpetkach czy metki, które drapią jego skórę. 
3. zazwyczaj nie lubi wielkich niespodzianek. 
4. lepiej się uczy dzięki łagodnym wskazówkom, a nie surowym karom. 
5. zdaje się czytać w Twoich myślach. 
6. używa słów skomplikowanych jak na swój wiek. 
7. wyczuwa nawet najdelikatniejszy niezwykły zapach.
8. ma inteligentne poczucie humoru. 
9. zdaje się być obdarzone intuicją.
10. z trudem zasypia po ekscytującym dniu. 
11. niezbyt dobrze sobie radzi z dużymi zadaniami. 
12. chce się przebrać, jeśli jego ubranie jest wilgotne lub zabrudzone piaskiem. 
13. zadaje mnóstwo pytań.
14. jest perfekcjonistą. 
15. zauważa cierpienie i stres innych ludzi. 
16. preferuje spokojne zabawy.
17. zadaje głębokie i skłaniające do refleksji pytania. 
18. jest bardzo wrażliwe na ból.
19. nie lubi hałaśliwych miejsc. 
20. zauważa subtelności (że coś zostało przesunięte, zmianę w czyimś wyglądzie itd.)
21. zanim podejmie jakieś wyzwanie zastanawia się, czy jest to bezpieczne. 
22. najlepiej funkcjonuje wtedy, gdy w jego otoczeniu nie ma obcych. 
23. odczuwa wszystko bardzo głęboko. 

Jeśli zgadzasz się choćby z 13 spośród wymienionych wyżej stwierdzeń, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że Twoje dziecko jest wysoko wrażliwe.

Przyjmuje się, że pełna postać wysokiej wrażliwości uwidacznia się u kilkuletnich dzieci. Warto jednak zaznaczyć, że jej pierwsze symptomy mogą wystąpić już u kilkudniowych czy kilkutygodniowych niemowląt i manifestować się podatnością na przestymulowanie, nadmierną męczliwością czy skłonnością do płaczu bez uzasadnionej przyczyny. Warto więc bacznie obserwować swojego malucha i konsultować wszelkie niepokojące objawy z osteopatą, fizjoterapeutą lub terapeutą SI.

Jak wspierać harmonijny rozwój dziecka wysoko wrażliwego?

Dzieci wysoko wrażliwe to zazwyczaj jednostki o ponadprzeciętnej empatii i inteligencji. Odczuwają wszystko z większą intensywnością i przetwarzają głębiej docierające do nich bodźce. W porównaniu z rówieśnikami są znacznie bardziej spostrzegawcze i dostrzegają niuanse, na które inni ludzie nie zwracają uwagi. Wychowanie DWW jest nie tylko wielkim darem, ale również wyzwaniem dla rodziców. Sprawdź garść porad i dowiedz się, jak wspierać rozwój wysoko wrażliwej pociechy!

Zaakceptuj osobowość swojego dziecka!

Postaraj się oswoić ze świadomością, że Twoje dziecko jest nieco inne od rówieśników. Zrozum jednak, że inne nie znaczy gorsze! Nie dąż do zmiany osobowości swojej pociechy i postaraj się dostrzec w niej pozytywne strony. Pamiętaj, że wysoka wrażliwość to – mimo wielu trudności – wielki dar! Bywa ona nierzadko charakterystycznym rysem wyjątkowej osobowości. Taką strukturę psychiczną miało wielu sławnych ludzi, którzy zapisali się w historii za sprawą wielkich dokonań.

Nie krytykuj i nie oceniaj!

Krytyka, zwłaszcza niekonstruktywna, wpływa destabilizująco na dziecko wysoko wrażliwe. Wpędza je w stan frustracji, powoduje wyrzuty sumienia i prowadzi do spadku poczucia własnej wartości. Młody człowiek stara się zaspokoić oczekiwania bliskiej osoby, a gdy doświadcza krytyki – odczuwa smutek. Nie formułuj więc ocen, które mogłyby skrzywdzić dziecko.

Pracuj z dzieckiem nad regulacją emocji!

Bądź dla swojego dziecka najważniejszym przewodnikiem po świecie skomplikowanych emocji. Naucz je rozpoznawać i nazywać poszczególne uczucia, wskazuj możliwości ich ekspresji i sposoby rozładowywania napięć emocjonalnych. Nie kwestionuj i nie bagatelizuj osobistych doświadczeń pociechy, gdyż każde z nich kształtuje jej osobowość.

Stawiaj oczekiwania na miarę możliwości!

Jako rodzic znasz najlepiej swoje dziecko, jego możliwości i ograniczenia. Stawiaj więc wyzwania adekwatne do jego aktualnych umiejętności. Nie wymagaj zbyt wiele i przeciwnie – nie roztaczaj nad nim parasola ochronnego. Nadopiekuńczość rodzicielska i wyręczanie nie sprzyjają rozwojowi DWW.

Zgłoś się do specjalisty, jeśli potrzebujesz wsparcia w wychowaniu dziecka wysoko wrażliwego!

Wsparcie specjalisty np. psychologa, pedagoga, terapeuty SI pozwala rodzicom rozpoznać i zrozumieć potrzeby dziecka wysoko wrażliwego oraz ustalić właściwy kierunek wychowania.

Podsumowanie

Wysoka wrażliwość – wbrew mniemaniu niektórych osób – nie jest przejawem zaburzeń czy niepełnosprawności. To rys charakteru, który odpowiada za głębsze doświadczenia, mocniejsze przeżycia emocjonalne, ponadprzeciętną bystrość i większy ładunek empatii w relacjach społecznych. Wychowanie dziecka wysoko wrażliwego wymaga dużej świadomości rodzicielskiej, akceptacji i zaangażowania. Jest też przywilejem, gdyż większość wysoko wrażliwych to ludzie o wielkich zdolnościach. Warto więc już od samego początku wspierać rozwój tych jednostek. Jak bowiem twierdzi Elaine Aron: „Świat potrzebuje wysoko wrażliwych osób. Rozpaczliwie ich potrzebuje. Czegóż moglibyśmy bardziej potrzebować w naszych czasach niż ludzi, którzy potrafią uważnie myśleć, głęboko odczuwać, zauważać subtelności i dzięki temu postrzegać świat w szerszej perspektywie? Potrzebujemy jednak jeszcze czegoś: tego, by tacy ludzie mieli odwagę zabrać głos i stawić opór wtedy, gdy niewrażliwe osoby nie widzą, nie myślą i nie odczuwają dostatecznie głęboko w danej sytuacji”.

Piśmiennictwo:
Aron E. (2017). Wysoko wrażliwe dziecko. Jak je zrozumieć i pomóc mu żyć w przytłaczającym świecie?, GWP, Sopot.
Baryła-Matejczuk B. (2021). Wspieranie rozwoju dzieci wysoko wrażliwych, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa.