JAK ROZWIJA SIĘ WZROK DZIECKA W PIERWSZYM ROKU ŻYCIA?

Wzrok jest jednym z najważniejszych zmysłów, który pozwala na poznawanie otaczającego świata. Niewiele osób wie, że dzięki niemu dociera do nas aż 80-85% informacji! Najbardziej newralgicznym etapem w procesie rozwoju wzroku jest zwłaszcza pierwszy rok życia. Kształtujące się wówczas funkcje wzrokowe zapewniają dziecku wszechstronny rozwój nie tylko na płaszczyźnie poznawczej, ale również motorycznej, emocjonalnej i społecznej. Dowiedz się krok po kroku, jak rozwija się wzrok dziecka od początku życia w łonie matki. Sprawdź, jakie symptomy powinny budzić niepokój rodzica i kiedy warto skonsultować się ze specjalistą.

Rozwój wzroku w pierwszym roku życia

Rozwój wzroku jest wieloetapowym procesem, który ma swój początek już w pierwszych dniach po zapłodnieniu. Wprawdzie pełną dojrzałość wzroku obserwuje się u ośmiolatka, ale najbardziej intensywne zmiany zachodzą w pierwszym roku życia.

Wzrok dziecka w życiu płodowym

Zmysł wzroku dziecka rozwija się już w łonie matki. Zalążki oczu powstają ok. 19. dnia po zapłodnieniu, co ma związek z kształtowaniem cewy nerwowej. Nie bez przyczyny mówi się, że w początkowym okresie życia płodowego dziecko swym wyglądem przypomina małego kosmitę. W okolicach 7. tygodnia ciąży po bokach jego nieproporcjonalnie dużej głowy pojawiają się dwie czarne plamy. Następnie rozwijają się na nich powieki, które sklejają się zwykle po 2. miesiącu ciąży. Taki wygląd dziecka utrzymuje się aż do 4. miesiąca życia płodowego, po którym maluch zaczyna otwierać oczy i reagować na impulsy świetlne. Dzięki zaawansowanym badaniom ultrasonograficznym rodzice już podczas ciąży mogą obserwować pierwsze ruchy oczu malucha.

Rozwój funkcji wzrokowych do 6. miesiąca życia

Wydaje się prawdopodobne, że to światło jest jednym z najbardziej szokujących doświadczeń dla malucha tuż po jego narodzinach. Mimo to wzrok pozostaje najgorzej wykształconym zmysłem w początkowym okresie życia poza brzuchem matki. Z badań wynika, że już w 2-3. dniu życia noworodek może rozpoznać twarz rodzica z odległości 30 cm. W pierwszych tygodniach świat widziany oczyma dziecka jest pozbawiony odpowiedniej ostrości i głębi, a co za tym idzie – przypomina zamglony krajobraz. Widzenie ma charakter peryferyjny, co oznacza, że maluch dostrzega wyłącznie kontury i lepiej widzi obrazy znajdujące się po bokach, aniżeli w centrum. Identyfikuje głównie kontrastowe barwy, takie jak biel i czerń. Umiejętności rozróżniania kolorów rozwijają się wraz z wiekiem. Podczas gdy mózg dwumiesięcznego dziecka z powodzeniem rozpoznaje już barwę zieloną i czerwoną, trzymiesięczne niemowlę odróżnia tonacje żółtego, a czteromiesięczne dostrzega desenie niebieskiego. 

Sukcesywnie rozwija się również umiejętność nawiązywania kontaktu wzrokowego. W okolicach 2. miesiąca niemowlę zaczyna nawiązywać kontakt wzrokowy z rodzicem. Pojawia się wówczas tzw. uśmiech społeczny. Umiejętność odpowiedzi uśmiechem na uśmiech świadczy o prawidłowości rozwoju funkcji wzrokowych. Już kilka tygodni później maluch samodzielnie koncentruje wzrok na interesujących go przedmiotach. W tym czasie kształtuje się również umiejętność dwuocznego widzenia. Podczas gdy do tej pory na każde oko dziecko widziało z osobna, w 3. miesiącu nabywa umiejętność interpretacji nakładających się obrazów i zaczyna widzieć przestrzennie. Warto zaznaczyć, że trzymiesięczne niemowlę coraz bardziej świadomie wodzi wzrokiem za poruszającymi się przedmiotami. Zawdzięcza to zwłaszcza doskonalącemu się odruchowi konwergencyjnemu, który pozwala mu symetrycznie poruszać obiema gałkami ocznymi. W okolicy 4. miesiąca życia maluch odkrywa swoje dłonie, z zaciekawieniem się im przygląda i świadomie wyciąga je po zabawki. W kolejnych tygodniach dynamicznie rozwija się u dziecka nie tylko koordynacja oko-ręka, ale także koordynacja oko-usta. Oznacza to, że wszystkie przedmioty (piąstka, grzechotka), które zaobserwuje w polu widzenia, próbuje następnie skierować do swoich ust.

Co i jak widzi dziecko pomiędzy 6. a 12. miesiącem życia?

W drugim półroczu rozwój wzroku u dziecka stymuluje przede wszystkim… ciekawość. Maluch z większym zainteresowaniem obserwuje otoczenie i dynamikę zachodzących w nim zmian. Wodzi wzrokiem za poruszającymi się przedmiotami, jest zaciekawiony spadającą zabawką. Zaczyna koncentrować uwagę na przedmiotach o bardziej skomplikowanych kształtach. Ostrość widzenia dziecka w wieku 6-8 miesięcy dorównuje niemal osobie dorosłej. Półroczny maluch odróżnia już osoby bliskie od nieznajomych. To właśnie sprawia, że w tym czasie zaczyna rozwijać się u niego lęk separacyjny, czyli niechęć do chwilowej utraty mamy z pola widzenia.

Drugie półrocze to również czas doskonalenia koordynacji wzrokowo-ruchowej. W dalszym ciągu kształtuje się koordynacja oko-ręka, która pozwala dziecku swobodnie przekładać zabawki z ręki do ręki. W okolicach 7. miesiąca życia maluch coraz bardziej interesuje się kolorowymi zabawkami. Ciekawią go zwłaszcza przedmioty znajdujące się w ruchu lub zlokalizowane w oddali, dzięki czemu ćwiczy widzenie na odległość. Pomiędzy 10. a 12. miesiącem dziecko doskonale zna już twarze najbliższych mu osób i trafnie identyfikuje ich stany emocjonalne (smutek, radość czy złość).

Zaburzenia funkcji wzrokowych i ich skutki dla rozwoju

Zaburzenia funkcji wzrokowych determinują szereg negatywnych konsekwencji o charakterze krótko- i długoterminowym. Uniemożliwiają harmonijny i wszechstronny rozwój dziecka, zwłaszcza na płaszczyźnie motorycznej. To właśnie zmysł wzroku jest jednym z najważniejszych uwarunkowań rozwoju ruchowego. Jego zaburzenia mogą zatem prowadzić do asymetrii ustawienia całego ciała. Nie sposób pominąć innych długoterminowych skutków, wśród których należy wymienić zwłaszcza problemy z nauką. Z badań wynika, że zaburzenia widzenia są przyczyną aż 40% wszystkich problemów szkolnych! Niewłaściwie rozwinięte funkcje wzrokowe determinują trudności w nauce czytania, rozróżniania liter, a także mogą powodować niestaranność w pisaniu i problemy z obliczeniami matematycznymi. Skutkują również zaburzeniami równowagi i trudnością w orientacji przestrzennej.

Kiedy warto skonsultować się ze specjalistą? 

Skala skutków zaburzeń widzenia wskazuje, że rodzice powinni zachować szczególną czujność i bacznie obserwować rozwój wzroku swojej pociechy. Sprawdź, jakie symptomy powinny być sygnałem alarmowym!

• nierówny rozstaw oczu i różnice w ich wielkości;
• opadanie powieki podczas próby otwierania oczu;
• nierówność szpar powiekowych;
• zbyt częste zamykanie oczu;
• ciągły i mimowolny ruch gałek ocznych tzw. „pływające oczy”;
• częste zaczerwienienie i łzawienie oczu, występowanie wysięków ropnych (bez powodu);
• powiększenie źrenic lub ich nietypowy kolor, a także widoczne dopiero na fotografiach przymglenie;
• brak reakcji na ostre światło – gdy niemowlę nie reaguje mrużeniem na silne impulsy świetlne;
• brak uśmiechu społecznego – gdy po ukończeniu 2. miesiąca życia niemowlę nie odpowiada uśmiechem na uśmiech np. rodzica;
• zezowanie po ukończeniu 3. miesiąca życia (konsultacji wymaga również zezowanie przed ukończeniem tego wieku, z zastrzeżeniem, że ma ono charakter długotrwały);
• brak zainteresowania zabawkami znajdującymi się w bliskim otoczeniu dziecka;
• zakończone niepowodzeniem próby dosięgnięcia zabawki znajdującej się w niewielkiej odległości;
• zaburzona koordynacja oko-ręka, którą poświadcza niechęć do sięgania po zabawki;
• przybliżanie przedmiotów wyłącznie do jednego oka;
• opóźniony rozwój motoryczny.

   

Okulista, optometrysta, ortoptysta, a może fizjoterapeuta? Do kogo zwrócić się po pomoc?

Warto wiedzieć, że istotną rolę w ocenie funkcji wzrokowych może odegrać również fizjoterapeuta. Często to właśnie on jest pierwszą osobą, która podczas terapii opóźnień rozwoju motorycznego dostrzega zaburzenia funkcji wzrokowych. Posiadający odpowiednie certyfikacje fizjoterapeuta ma uprawnienia do wykonywania oceny widzenia, która uzupełnia diagnozę okulistyczną o aspekt funkcjonalny. Podczas badania fizjoterapeuta może w sposób szczegółowy ocenić funkcje i parametry wzrokowe u dziecka, a także sprawdzić sposób wykorzystania wzroku w codziennych aktywnościach. Jest to szczególnie istotne zwłaszcza w przypadku małych pacjentów z niepełnosprawnością, u których standardowe badanie okulistyczne bywa niekiedy problematyczne. 

Podsumowanie