PODCIĘCIE WĘDZIDEŁKA – co warto wiedzieć o frenotomii?

Wędzidełko spędza sen z powiek wielu rodzicom, zwłaszcza w pierwszych tygodniach i miesiącach życia dziecka. Ten niepozorny fałd błony śluzowej w jamie ustnej może powodować sporo problemów we właściwym funkcjonowaniu malucha. Podczas gdy u niemowląt odpowiada za trudności z karmieniem, u starszych dzieci zaburza rozwój mowy. Dowiedz się, czym jest wędzidełko, jakie są jego rodzaje i poznaj najważniejsze funkcje. Sprawdź, czy zabieg jego podcięcia zawsze jest konieczny i w jaki sposób można go uniknąć!

Wędzidełko niejedno ma imię – o rodzajach i funkcjach wędzidełek w jamie ustnej

• wędzidełko wargi górnej – określa się je również mianem podwargowego, gdyż łączy w linii prostej górną wargę z dziąsłami górnej szczęki i symetrycznie oddziela górne siekacze (jedynki);
• wędzidełko wargi dolnej – jeśli od górnego wędzidełka poprowadzić linię prostą w kierunku brody, naszym oczom ukaże się wędzidełko wargi dolnej, które łączy się z dziąsłem dolnej szczęki. Warto podkreślić, że oba wędzidełka wargowe gwarantują odpowiednie wypełnianie funkcji przez nasze wargi, uczestnicząc w procesie mówienia, ssania czy żucia. Odpowiadają także za utrzymanie napięcia mięśniowego;
• wędzidełko policzkowe, które rozciąga się wzdłuż linii górnych zębów.

Rola wszystkich wymienionych typów wędzidełek w funkcjonowaniu człowieka jest nieoceniona. Wspomagają proces ssania, jedzenia i żucia, jak również mają kluczowy wpływ na rozwój mowy.

Problemy z wędzidełkiem wargowym

Z uwagi na inne umiejscowienie różne typy wędzidełka pełnią odmienne funkcje, a co za tym idzie – przejawy ich dysfunkcji bywają zróżnicowane.

O krótkim wędzidełku wargi górnej mówimy w sytuacji, gdy fałd jest zbyt mocno wrośnięty w górne dziąsła. W rezultacie, w procesie wyrzynania zębów mlecznych tworzy się diastema, czyli charakterystyczna szpara pomiędzy siekaczami. Wprawdzie problem ten niepokoi rodziców, aczkolwiek wymaga wyjaśnienia, że diastema jest często spotykana przy zębach mlecznych i zanika podczas wyrzynania zębów stałych. Stałe uzębienie wymaga bowiem zdecydowanie więcej miejsca, co sprawia, że ów prześwit między zębami znacząco się zmniejsza. Warto pamiętać, że zarówno przerost, jak i nieodpowiednia lokalizacja przyczepów w przypadku wędzidełek wargowych może determinować szereg problemów, takich jak:

• wady zgryzu;
• niedomykalność warg tzw. otwarta buzia;
• problemy ze ssaniem;
• odsłonięcie szyjek zębowych i dziąseł;
• wady wymowy, które dotyczą głównie głosek [p], [b], [m]

Problemy z wędzidełkiem policzkowym

Względnie dużo problemów przysparzają również dysfunkcje wędzidełka policzkowego. Osoby posiadające zbyt krótkie wędzidełko zmagają się często z przykrymi konsekwencjami zalegania pokarmu, którego język nie może „wymieść”. Długotrwałe zaleganie resztek jedzenia sprzyja rozwojowi patogenów, powoduje ostatecznie stany zapalne jamy ustnej i dziąseł. Wpływa także na rozwój próchnicy. Warto wiedzieć, że problemy z wędzidełkiem policzkowym mogą komplikować leczenie ortodontyczne czy protetyczne, uniemożliwiając zakładanie ruchomych aparatów ortodontycznych lub protezy.

Co świadczy o problemach z wędzidełkiem podjęzykowym? 

Problemy z wędzidełkiem podjęzykowym mogą przyjmować różną postać, w zależności od wieku dziecka.

Jakie są przejawy problemów z wędzidełkiem u niemowląt?

Dysfunkcja wędzidełka podjęzykowego jest problemem wrodzonym. U niemowląt manifestuje się zwykle poprzez:

• trudności w ssaniu, zarówno podczas karmienia piersią, jak i karmienia butelką – w przypadku krótkiego wędzidełka karmienia bywają długotrwałe, a maluch manifestuje swoje zniecierpliwienie najczęściej płaczem. Przejawia również szybką męczliwość podczas ssania, co wiąże się z koniecznością włożenia wielkiego wysiłku. Sygnałem alarmowym mogą stać się również subiektywne doznania mamy karmiącej. Jeśli odczuwa ona silny dyskomfort podczas karmienia piersią, a ssanie sprawia jej ból lub powoduje krwawienie brodawek, warto sprawdzić, czy przyczyna tych problemów nie tkwi właśnie w wędzidełku;
• oddychanie przez nos – zaburzenie prawidłowego oddychania torem nosowym tzw. otwarta buzia powoduje, że organizm dziecka nie jest odpowiednio dotleniony. Dysfunkcja ta, zwłaszcza w porze jesienno-zimowej, wpływa na wdychanie zimnego powietrza, a z uwagi na jego nieskuteczną filtrację i oczyszczenie sprzyja infekcjom górnych dróg oddechowych;
• kolki – co prawda najczęściej wpływ na kolki ma niedojrzałość układu pokarmowego, niemniej warto wiedzieć, że „problemy brzuszkowe” mogą być skutkiem dysfunkcji wędzidełka. W rezultacie podczas karmienia dziecko połyka zbyt duże ilości powietrza, co może powodować wzdęcia i bolesność brzuszka;
• sercowaty kształt języka – w przypadku dzieci ze zbyt krótkim wędzidełkiem język ma charakterystyczny kształt serca.

Na co zwrócić uwagę u starszych dzieci?

Wprawdzie problem krótkiego wędzidełka względnie często bywa rozwiązywany już w wieku niemowlęcym, niemniej z różnych względów może pozostać niezauważony przez rodziców. Warto zaznaczyć, że dysfunkcje wędzidełka zmieniają charakter wraz z rozwojem dziecka. U kilkuletnich dzieci mogą świadczyć o nich:

• problemy ze strony przewodu pokarmowego będące konsekwencją zaburzeń żucia – dzieci z krótkim wędzidełkiem mają problem z właściwym rozdrobnieniem pokarmów, co czyni je bardziej podatnymi na zaburzenia gastryczne;
• zaburzenia produkcji śliny tzw. ślinotok;
• niewłaściwa pozycja spoczynkowa języka – mimowolne ułożenie języka na dnie jamy ustnej;
• zaburzenia artykulacyjne – niemożność opanowania umiejętności uniesienia języka do góry podczas wymowy uniemożliwia właściwą artykulację głosek [t], [d], [n], [l], [r], [sz], [cz], [dż].

Często o problemie z wędzidełkiem u swojej pociechy rodzice dowiadują się zupełnie przypadkowo. Zdarza się, że ma to miejsce w gabinecie stomatologicznym lub ortodontycznym. Niekiedy o tym fakcie informuje ich dopiero logopeda podczas konsultacji wad wymowy.

Do jakiego specjalisty należy udać się w przypadku problemów z wędzidełkiem?

Jeśli rodzice mają wątpliwości co do wędzidełka, warto skonsultować się ze specjalistą, który oceni jego budowę anatomiczną i funkcje. Najlepszym adresem będzie w tym wypadku gabinet neurologopedy, który w przypadku niezbyt zaawansowanych problemów może wdrożyć odpowiednią terapię u starszych dzieci. Warto zgłosić się również do osteopaty, ewentualnie do fizjoterapeuty.

Frenotomia – czym jest i kiedy trzeba ją wykonać?

Frenotomia to zabieg podcięcia wędzidełka, który wykonuje się w znieczuleniu ogólnym. Podczas gdy jeszcze niedawno był to standardowy zabieg chirurgiczny, wykonywany przy pomocy skalpela lub nożyka chirurgicznego, dziś zdecydowanie częściej wykonuje się nieinwazyjną formę frenotomii, która nie wymaga hospitalizacji. Laserowe podcięcie wędzidełka podlega na przecięciu fałdu błony przy pomocy wiązki światła. Zabieg ten trwa zwykle kilkanaście lub kilkadziesiąt minut i już niedługo po jego wykonaniu pacjent może spożywać posiłki płynne lub półpłynne. Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania jest ograniczenie pola zabiegowego, które znacząco zmniejsza ryzyko krwawienia i przyspiesza proces regeneracji błony śluzowej. Zabieg laserowego podcięcia wędzidełka wymaga szczególnej precyzji. Do jego wykonania konieczna jest współpraca z małym pacjentem, który powinien pozostać w bezruchu. 

Zasadność wykonywania zabiegu frenotomii nieustannie dzieli środowisko neurologopedów, laryngologów i stomatologów. Najczęściej rekomenduje się przeprowadzenie tego zabiegu u niemowląt. Przemawia za tym wiele czynników. Kluczowe znaczenie ma nie tylko poprawa jakości karmienia i minimalizacja problemów w dalszym rozwoju, ale także czynniki psychologiczne. Podcięcie wędzidełka w wieku niemowlęcym redukuje doświadczenie stresu i sprawia, że maluch nie pamięta przykrych wydarzeń.

Warto wiedzieć, że sam zabieg frenotomii nie rozwiązuje problemów z wędzidełkiem. Po jego wykonaniu należy zadbać o systematyczne ćwiczenia, które zapobiegną powstawaniu zrostów. Rodzicom zaleca się więc regularny masaż miejsca podcięcia. Należy wykonywać go od nasady, w kierunku czubka języka. Zgodnie z rekomendacjami czynności te trzeba powtarzać regularnie, kilka razy dziennie, przez okres miesiąca po zabiegu. U starszych dzieci masaż można uzupełnić o ćwiczenia np. przy pomocy lustra. Doskonale sprawdzą się zabawy polegające na „przyklejaniu” języka do podniebienia, oblizywanie warg czy próby „zlizywania” słodkości z talerzyka.

Rola osteopatii i fizjoterapii w problemach z wędzidełkiem

Problemy z wędzidełkiem wymagają holistycznego podejścia i zaangażowania różnych specjalistów. Terapię pacjentów z wędzidełkiem może prowadzić równolegle neurologopeda i osteopata (lub fizjoterapeuta). Ich współpraca pozwala uniknąć zabiegu podcięcia wędzidełka bądź skutecznie minimalizuje jego potencjalne powikłania.

Jak przebiega współpraca osteopaty/fizjoterapeuty z neurologopedą?

1. Konsultacja z neurologopedą – podczas wizyty neurologopeda ocenia budowę anatomiczną i sprawdza zachowanie funkcji wędzidełka. W zależności od poziomu zaawansowania problemu opracowuje model terapii i przedstawia rodzicom propozycje ćwiczeń z zakresu stymulacji wewnątrzoralnej do samodzielnego wykonania w domu. Na tym etapie może zarekomendować uzupełniającą konsultację u osteopaty lub fizjoterapeuty.
2. Konsultacja z osteopatą lub fizjoterapeutą – podczas spotkania osteopata/fizjoterapeuta zapoznaje się z opinią neurologopedy. Przeprowadza badanie manualne, oceniając napięcie mięśni, symetrię tułowia, funkcjonowanie stawu skroniowo-żuchwowego i pozycję języka. W polu uwagi terapeuty mieści się także ocena ruchomości kości oraz tkanek wewnątrz ust.
3. Podcięcie wędzidełka – w przypadku, gdy prowadzona równolegle terapia u neurologopedy i osteopaty/fizjoterapeuty nie przynosi oczekiwanych rezultatów, pacjent jest kierowany na zabieg podjęcia wędzidełka. Warto jednak pamiętać, że w wielu sytuacjach taka skoordynowana terapia przynosi zadowalające rezultaty i pozwala uniknąć zabiegu!
4. Kontynuacja współpracy z neurologopedą i osteopatą/fizjoterapeutą – podcięcie wędzidełka nie jest równoznaczne z zakończeniem terapii u obu specjalistów. Ponowna wizyta u neurologopedy pozwala ocenić zmiany funkcjonalne po zabiegu. Na tym etapie konieczna jest kontynuacja ćwiczeń, które zapobiegną powstawaniu blizn i zrostów po frenotomii. Ich celem jest poprawa ruchomości warg i języka, a co za tym idzie – doskonalenie funkcji prymarnych i artykulacji.

Podsumowanie