WADY ZGRYZU – czy osteopata może pomóc?

W ostatnich latach obserwuje się popularyzację profilaktyki i leczenia wad zgryzu. Wzrost świadomości społecznej powinien niewątpliwie cieszyć. Ze statystyk wynika bowiem, że wady zgryzu występują u 40-60% populacji, co pozwala określać je mianem problemu cywilizacyjnego. Poznaj najczęstsze rodzaje, przyczyny i skutki wad zgryzu. Sprawdź, kiedy wystarczające jest leczenie ortodontyczne, a kiedy konieczna bywa interwencja chirurgiczna. Dowiedz się, jaki związek z wadami zgryzu ma osteopatia!

Istota i przyczyny wad zgryzu

Wady zgryzu definiuje się najczęściej jako dysfunkcję narządu żucia, która powstaje wskutek zaburzeń morfologicznych, anatomicznych oraz czynnościowych. Przejawiają się niewłaściwym ustawieniem zębów oraz górnego i dolnego łuku zębowego, jak również nieprawidłową pracą mięśni żucia i stawów skroniowo-żuchwowych.

Przyczyny wad zgryzu bywają zróżnicowane. Wprawdzie w specjalistycznym piśmiennictwie można spotkać się z odmiennymi klasyfikacjami, ale najczęściej dzieli się je na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne.

Czynniki wewnętrzne to predyspozycje genetyczne.

W obrębie czynników zewnętrznych wymienia się:

• czynniki prenatalne – ogół zewnętrznych czynników determinujących rozwój wad zgryzu w życiu płodowym np. nieprawidłowe ułożenie dziecka, ucisk wewnątrzmaciczny;
• czynniki perinatalne – nieprawidłowości w przebiegu fazy okołoporodowej np. powikłany przebieg akcji porodowej i powstałe w jej trakcie urazy mechaniczne, poród kleszczowy lub twarzyczkowy;
• czynniki postnatalne, związane z życiem po narodzinach. Zalicza się do nich: niewłaściwe układanie i sposób karmienia niemowlęcia, częste ssanie kciuka, zbyt długie ssanie smoczka, zły tor oddechowy tzw. otwartą buzię, bruksizm (zgrzytanie zębami), wady postawy, przedwczesną utratę zębów mlecznych, niewystarczającą podaż witaminy D w trakcie wzrastania, niewłaściwe leczenie stomatologiczne, szkodliwe nawyki (obgryzanie paznokci czy przedmiotów).

Rodzaje wad zgryzu oraz ich skutki

Dysfunkcje narządu żucia mogą przybierać zróżnicowaną postać w zależności od wzajemnego ułożenia żuchwy i szczęki. 

Tyłozgryz to zdecydowanie najpowszechniejsza wada zgryzu, której częstotliwość występowania sięga 80% wszystkich przypadków! Cechuje się cofnięciem dolnego łuku zębowego na górny, z zastrzeżeniem, że siekacze nie mają ze sobą styczności. Tyłozgryz przyjmuje zróżnicowane formy. Jedną z jego najbardziej zaawansowanych postaci jest tyłozgryz całkowity, który przejawia się przede wszystkim wysunięciem wargi oraz zwiększoną widocznością bruzdy wargowo-bródkowej. Podczas gdy tyłozgryz całkowity powoduje widoczną deformację twarzy, tyłozgryz częściowy manifestuje się większą ekspozycją części podnosowej. Warto jednak zaznaczyć, że w tym przypadku zmiany w rysach twarzy są znacznie mniej widoczne i charakteryzują się głównie nieprawidłowym ułożeniem wargi dolnej. Osoby zmagające się z tyłozgryzem miewają problemy z poprawną artykulacją głosek [s], [z], [c], [dz].

Przodozgryz diagnozuje się w przypadku, gdy dolny łuk zębowy jest wysunięty przed łuk górny. Wizualnym symptomem tej wady jest nadmierne wysunięcie wargi dolnej i brody, które niektórzy interpretują jako „groźny” wyraz twarzy. Szczególną postacią przodozgryzu jest genetycznie uwarunkowana progenia, którą określa się zbyt mocno wysuniętą żuchwę.

W przypadku tej wady łuki zębowe nie mają ze sobą kontaktu, co prowadzi do powstania charakterystycznej wolnej przestrzeni, określanej mianem szpary niedogryzowej. Zgryz otwarty powoduje szereg zmian anatomicznych, które wpływają na wygląd zewnętrzny. U osób z tą wadą można zaobserwować pociągłą twarz, niedorozwój szczęki, gotyckie podniebienie (zbyt wysokie podniebienie), zmiany w poziomie napięcia mięśni warg oraz języka. Pacjenci miewają spore trudności z odgryzaniem kęsów i żuciem pokarmów.

Charakteryzuje się silnym zachodzeniem zębów górnych na dolne. Wada ta powoduje naturalne ścieranie zębów i często odpowiada za rozwój chorób dziąseł i przyzębia. Zgryz głęboki może także predysponować do powstawania innych wad.

W tym przypadku obserwuje się nachodzenie na siebie dolnego i górnego łuku zębowego. Zmiany te mogą dotyczyć wyłącznie niektórych odcinków lub rozciągać się na całej długości szczęki, manifestując się niewielką asymetrią w fizjonomii twarzy.

Uzębienie stłoczone lub odseparowane diagnozuje się w sytuacji, gdy wielkość zębodołów jest nieadekwatna do wielkości zębów. O zębach stłoczonych mówi się w przypadku, gdy zęby są zbyt duże względem zarezerwowanego dla nich miejsca w łukach zębowych. Powoduje to ich stłoczenie oraz sprawia, że nachylają się na siebie i rosną pod niewłaściwym kątem. Warto podkreślić, że uzębienie stłoczone sprzyja rozwojowi próchnicy, chorób dziąseł oraz predysponuje do ścierania zębów. 

W przeciwieństwie do wyżej omówionego uzębienie odseparowane stwierdza się, gdy zębodoły są nieporównywalnie duże względem wielkości zębów. Wskutek tego pomiędzy zębami tworzą się wolne przestrzenie. 

Skutki wad zgryzu

Wady zgryzu mogą powodować szereg problemów, takich jak:

• zwiększone ryzyko próchnicy;
• zwiększone ryzyko chorób dziąseł i przyzębia;
• wady wymowy;
• zaburzenia w rozwoju stałego uzębienia;
• powstawanie wad w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego;
• uszkodzenia twardych tkanek zębów;
• nadmierne napięcie mięśni twarzy;
• niewłaściwe ułożenie szczęki i żuchwy;
• bolesne uszkodzenia i urazy błony śluzowej w jamie ustnej;
• zmiany w wyglądzie zewnętrznym, które mogą powodować problemy emocjonalne np. spadek poczucia własnej wartości.

Kiedy należy wykonać badanie zgryzu u dziecka?

Rozwój stałego uzębienia jest długotrwałym procesem i wymaga sporej czujności. Rodzice powinni zadbać o regularne wizyty u stomatologa, które mają na celu kontrolę stanu uzębienia i ewentualnych zmian świadczących o występowaniu wad. Newralgiczne znaczenie w kontroli stanu uzębienia ma zwłaszcza kilka etapów:

• okres między 3. a 6. rokiem życia – w tym czasie dziecko ma już zazwyczaj wszystkie zęby mleczne;
• okres między 7. a 9. rokiem życia, kiedy dochodzi do wymiany zębów mlecznych na stałe i pojawiają się zęby trzonowe;
• okres między 10. a 12. rokiem życia, w którym pojawiają się stałe zęby przedtrzonowe i kły.

W wymienionych wyżej przedziałach czasowych warto skonsultować stan uzębienia dziecka ze specjalistą, który zdiagnozuje wadę zgryzu lub oceni potencjalne ryzyko jej wystąpienia.

Czy wadom zgryzu można zapobiec? 

Wielu rodziców zadaje sobie pytanie, czy wadom zgryzu można zapobiec, czy może są to problemy, które rozwijają się zupełnie niezależnie od nakładu naszych wysiłków. Odpowiedź jest niejednoznaczna. O ile nie sposób uniknąć wad wrodzonych lub uwarunkowanych genetycznie, o tyle z powodzeniem można zredukować ryzyko wad nabytych, do których powstania predysponuje wiele czynników. Warto jednak zaznaczyć, że podejmowane działania powinny być adekwatne do wieku dziecka.

Prewencja wad zgryzu u niemowląt

• właściwe układanie niemowląt podczas leżenia i snu – niemowlęta powinny być układane na plecach, na płaskiej poduszce. Istotne znaczenie ma również wybór materaca o odpowiednim stopniu twardości;
• właściwe układanie niemowląt podczas karmienia – należy unikać karmienia malucha w pozycji poziomej. Nie tylko utrudnia ona połykanie, ale także wpływa niekorzystnie na rozwój żuchwy;
• kontrolowanie toru oddechowego – zapobieganie skłonności do tzw. otwartej buzi przez zachowanie właściwej higieny nosa.

Profilaktyka u starszych dzieci

Szczególnie istotne znaczenie w prewencji wad zgryzu ma skuteczne leczenie stomatologiczne. Zaawansowana próchnica i będąca jej skutkiem zbyt szybka utrata zębów mogą doprowadzić w ostateczności do rozwoju wad zgryzu. Ważne jest więc, by dziecko znajdowało się pod stałą kontrolą stomatologa, który monitoruje rozwój jego uzębienia. Pierwszą konsultację zaleca się już kilkumiesięcznym maluchom. Spora odpowiedzialność za profilaktykę przeciwpróchnicową spoczywa na barkach rodziców, którzy od najmłodszych lat powinni uczyć swoje pociechy właściwej higieny jamy ustnej. Zachęcanie do systematycznego mycia zębów i ograniczanie ilości spożywanych słodyczy – to tylko niektóre działania, które mogą zapobiec rozwojowi wad zgryzu u dzieci.

Jak leczyć wady zgryzu?

Skala krótko- i długoterminowych konsekwencji wad zgryzu wymaga wdrożenia odpowiedniego leczenia. Wybór jego formy jest zależny przede wszystkim od charakteru i poziomu zaawansowania problemu.

W przypadku podejrzenia lub stwierdzenia wad zgryzu u dzieci w pierwszej kolejności zaleca się konsultację ortodontyczną. W zdecydowanej większości przypadków leczenie ortodontyczne u dzieci polega na zastosowaniu aparatów, które umożliwiają korekcję zgryzu przez właściwe ustawianie zębów. Ze względu na rodzaj wady, stan uzębienia oraz wiek pacjenta najczęściej stosuje się:

• aparat ruchomy – zaleca się go zwłaszcza młodszym pacjentom, u których zachodzi wymiana zębów mlecznych na uzębienie stałe. Aparat ruchomy jest zazwyczaj nakładany na noc, chociaż aparaty dwuczęściowe można także nosić w ciągu dnia;
• aparat stały – uznaje się go za skuteczniejszą metodę korekcji wad zgryzu. Jest zamontowany do zębów przy pomocy specjalnego kleju. Leczenie może trwać nawet kilka lat.

Podczas gdy zdecydowana większość wad zgryzu z powodzeniem jest leczona w gabinecie ortodontycznym, niektóre wymagają interwencji specjalisty z zakresu chirurgii twarzowo-szczękowej. Dotyczy to zwłaszcza wad szkieletowych, które charakteryzują się nieprawidłowym wykształceniem podstaw kostnych zębów. W takich przypadkach konieczne jest prowadzenie skoordynowanego leczenia ortodontyczno-chirurgicznego.

Leczenie ortodontyczne i chirurgiczne to najbardziej zaawansowane formy terapii wad zgryzu. Warto jednak poprzedzić je wizytą u osteopaty. Pozytywne efekty przynosi zwłaszcza terapia czaszkowo-krzyżowa  (cranio-sacralna). Delikatne manipulacje manualne w obrębie czaszki, szyi i stawów skroniowo-żuchwowych mogą zminimalizować wadę zgryzu, a nawet ją usunąć, bez konieczności interwencji ortodontycznej. Konsultację osteopatyczną zaleca się nie tylko przed założeniem aparatu ortodontycznego, ale również po jego usunięciu. Osteopata przywraca funkcjonalność układu kostnego i tkanek miękkich, a także niweluje występujące w nich napięcia. Minimalizuje w ten sposób ryzyko nawrotu wady.

Podsumowanie

Wady zgryzu to dość powszechny problem, który może powodować szereg negatywnych konsekwencji o krótko- i długoterminowym charakterze. Rozwój choroby próchniczej i stanów zapalnych dziąseł, wady wymowy, problemy ze spożywaniem pokarmów – to tylko niektóre skutki dysfunkcji narządu życia. Bez znaczenia nie pozostają również zmiany anatomiczne w obrębie twarzoczaszki i defekty estetyczne, które powodują problemy natury emocjonalnej. Prowadzą do obniżenia poziomu samooceny oraz wpływają na jakość życia jednostki i jej funkcjonowanie w społeczeństwie. Mając na uwadze skalę tych skutków, warto już od wieku niemowlęcego zadbać o odpowiednią prewencję i wraz z rozwojem malucha systematycznie kontrolować stan jego uzębienia. W przypadku wątpliwości należy skonsultować się ze specjalistą. Dobrym adresem będzie nie tylko ortodonta, ale także osteopata, który może zminimalizować wadę wymowy, przygotować do leczenia ortodontycznego oraz zastosować odpowiednią terapię po jego zakończeniu.