NAWRACAJĄCE ZAPALENIE UCHA U DZIECKA – o roli osteopatii w jego leczeniu

Rodzice, którzy choć raz mieli do czynienia z zapaleniem ucha u swojej pociechy, doskonale wiedzą, jak dotkliwy bywa to problem. Tym bardziej, jeśli mamy do czynienia z nawracającym zapaleniem ucha, a leczenie jest nieskuteczne. Jakie są przyczyny zapalenia ucha i mechanizm jego powstawania? W jaki sposób przebiega leczenie i jaką rolę w zminimalizowaniu tego problemu może odegrać osteopata? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w treści artykułu.

Epidemiologia zapalenia ucha

Ostre zapalenie ucha środkowego to problem, który dotyka nawet 90% dzieci od 3. miesiąca do 3. roku życia. Szczyt zachorowań przypada pomiędzy 6. a 18. miesiącem i znacznie spada po 3. roku życia. Kolejna fala zachorowań występuje zwykle pomiędzy 5. a 7. rokiem życia, co tłumaczy się przypadającym na ten okres przerostem adenoidu. U 30% małych pacjentów zapalenie ucha ma charakter nawracający.

Etiologia i mechanizm powstawania zapalenia ucha u dziecka

Do zapalenia ucha dochodzi najczęściej drogą wstępującą. Względnie często poprzedza je infekcja górnych dróg oddechowych. Wśród powodujących ją czynników bakteryjnych wymienia się: Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes oraz Staphylococcus aureus. W patomechanizmie rozwoju zapalenia ucha istotną rolę odgrywają również rhinowirusy, wirus RSV, jak też wirusy paragrypy, grypy, enterowirusy oraz adenowirusy. Warto podkreślić, że zazwyczaj ostre zapalenie ucha następuje w konsekwencji infekcji o podłożu mieszanym – wirusowo-bakteryjnym.

Powoduje je najczęściej przedłużający się nieżyt nosa, który wywołuje obrzęk trąbki słuchowej będącej łącznikiem pomiędzy uchem środkowym, nosem i tylną częścią gardła. Płyn nie może wypłynąć, uciska błonę bębenkową. Sprzyja to namnażaniu się bakterii, które odpowiadają za rozwój stanu zapalnego. 

Objawy zapalenia ucha u dziecka 

• „pulsujący” ból ucha;
• utrata apetytu;
• gorączka;
• trudności z zasypianiem;
• niepokój;
• płacz nasilający się zwłaszcza w pozycji leżącej;
• szmery, szumy uszne, uczucie pełności w uchu;
• zapalenie zatok;
• zawroty głowy;
• nudności i wymioty;
• charakterystyczny obraz otoskopowy: zaczerwienienie, przekrwienie bądź uwypuklenie błony bębenkowej, trudność z dostrzeżeniem refleksu świetlnego, wysięk z ucha (perforację i wysięk z ucha diagnozuje się u 5 % dzieci z zapaleniem ucha).

Samodzielne ustalenie, że mamy do czynienia z zapaleniem ucha jest najtrudniejsze zwłaszcza w przypadku niemowląt. U najmłodszych pacjentów manifestuje się ono najczęściej gorączką, płaczem i drażliwością. Starsze niemowlęta mogą mimowolnie ciągnąć się za ucho, pocierać nim np. o poduszkę bądź unikać jego dotykania.

Przyczyny zapalenia ucha u dziecka

Najczęstszą przyczyną nawracających zapaleń uszu u dzieci jest obniżona odporność. To właśnie niewykształcony system immunologiczny sprawia, że maluchy uczęszczające do placówek opiekuńczo-wychowawczych (żłobków, przedszkoli) i mające rodzeństwo częściej zmagają się z różnymi infekcjami, a co za tym idzie – częściej diagnozuje się u nich zapalenie ucha.

• płeć – ze statystyk wynika, że nawracające zapalenie ucha zdecydowanie częściej dotyczy chłopców. Mimo podejmowanych prób nie wyjaśniono jednak dotychczas czynników decydujących o tej zależności;
• wiek – najczęściej zapalenie ucha występuje u maluchów przed ukończeniem 18. miesiąca życia. Przyczyną tej sytuacji jest nie tylko niższa odporność mniejszych dzieci, ale także uwarunkowania anatomiczne. Warto zaznaczyć, że trąbka słuchowa u małych dzieci jest znacznie krótsza, szersza i wiotka. W porównaniu z budową anatomiczną osoby dorosłej ma bardziej poziomy przebieg, co sprzyja zakażaniu drogą wstępującą podczas infekcji rozwijającej się w nosogardle;
• uwarunkowania genetyczne;
• wady twarzoczaszki np. rozszczep podniebienia, zespół Aperta, zespół Colinsa, zespół Cruzonta, zespół Downa, zespół Trechera;
• zaburzenia odporności o charakterze wrodzonym lub nabytym (deficyt immunoglobuliny A, hipogammaglobulinemia, HIV);
• leczenie immunosupresyjne (terapia onkologiczna, sterydoterapia);
• wcześniactwo;
• współistniejące problemy zdrowotne np. przerost migdałków podniebnych lub gardłowych, refluks żołądkowo-przełykowy, skrzywiona przegroda nosowa, mukowiscydoza, niedoczynność tarczycy, dyskineza rzęsek; 
• ekspozycja na dym papierosowy – częste przebywanie w pomieszczeniu z osobami palącymi;
• niewłaściwa dieta;
• sposób karmienia – większą zapadalność na zapalenie ucha obserwuje się u dzieci karmionych sztucznymi mieszkankami. Zakłada się również, że istotne znaczenie ma karmienie niemowląt w pozycji leżącej. Sprzyja ono zakrztuszeniu się pokarmem i jego przedostaniu do przewodu słuchowego, powodując na późniejszym etapie rozwój stanu zapalnego;
• stosowanie smoczka – z badań wynika, że częste ssanie smoczka w ciągu dnia aż o 33% zwiększa ryzyko ostrego zapalenia ucha środkowego w porównaniu z jego stosowaniem wyłącznie w trakcie zasypiania;
• brak aktywności ruchowej – czynnik ten ma większe znaczenie zwłaszcza u starszych dzieci.

Przewlekłe a nawracające zapalenie ucha – czym się różnią?

O nawracającym zapaleniu ucha mówi się w przypadku, gdy u małego pacjenta zdiagnozowano trzy (lub więcej) infekcji ucha środkowego w przeciągu 6 miesięcy bądź cztery (lub więcej) w ciągu roku. Przewlekłe zapalenie ucha dotyczy stanu, w którym płyn zalega w uchu kilka miesięcy od wyleczenia infekcji. Z badań wynika, że aż u 40% dzieci po ostrym zapaleniu ucha wysięk utrzymuje się przez okres miesiąca. U 10% małych pacjentów okres ten jest dłuższy i wynosi 3 miesiące. Warto podkreślić, że dłuższy czas zalegania wysięku obserwuje się u mniejszych dzieci. 

Konsekwencje zapalenia ucha u dziecka

• zapalenie wyrostka sutkowatego;
• zapalenie małżowiny;
• zapalenie ucha środkowego;
• trwałe uszkodzenie słuchu lub jego całkowita utrata;
• niedowład lub porażenie nerwu twarzowego;
• powikłania wewnątrzczaszkowe.

Leczenie zapalenia ucha 

Stan zapalny ucha u dziecka wymaga specjalistycznego leczenia. W przypadku jego podejrzenia warto skonsultować się z pediatrą lub otolaryngologiem, który przeprowadzi wnikliwe badanie otoskopem. 

Z danych wynika, że w naturalnym przebiegu u 80% chorych można zaobserwować zmniejszenie dolegliwości po 2-3 dniach. Odsetek ten jest znacznie mniejszy u dzieci do 2. roku życia. Szacuje się, że samoistne ustąpienie objawów w tej grupie występuje zaledwie u 30-50% małych pacjentów. Z uwagi na szereg możliwych konsekwencji u najmłodszych rekomenduje się więc zachowanie szczególnej czujności. Względnie często po obserwacji pierwszych objawów lekarze przyjmują postawę wyczekującą, zalecając podaż leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, które minimalizują stan zapalny i przyczyniają się do złagodzenia objawów. Antybiotykoterapię rekomenduje się stosować w przypadku spełnienia kryteriów, takich jak: 

• wiek poniżej 6. miesiąca życia;
• wiek poniżej 2. roku życia, przy założeniu, że zdiagnozowano obustronne zapalenie ucha;
• wymioty i wysoka gorączka;
• wysięk z ucha;
• brak poprawy w ciągu 48-72 godzin od rozpoczęcia leczenia objawowego;
• czynniki ryzyka np. nawracające zapalenie ucha, wady twarzoczaszki. 

W sytuacji, gdy leczenie nie przynosi pożądanych rezultatów, a płyn zalega w uchu; w przypadku silnego uwypuklenia błony bębenkowej i zagrożenia przerwania jej ciągłości wykonuje się nacięcie błony bębenkowej (paracentezę). Zabieg ten wykonuje się również u niemowląt i dzieci. Wskazania to: długotrwała wysoka temperatura, biegunka lub wymioty, bez widocznych cech otoskopowych. Pobranie materiału pozwala wykonać badanie bakteriologiczne i zastosować leczenie celowane na podstawie antybiogramu.

W przypadku wysiękowego zapalenia ucha stosuje się również drenaż wentylacyjny, który polega na oczyszczeniu przewodów słuchowych oraz wyrównaniu ciśnienia w uchu środkowym. Wśród wskazań do wykonania tego typu zabiegu wymienia się najczęściej:

• przewodzeniowe uszkodzenie słuchu w stopniu znacznym (> 40 dB);
• przewodzeniowe uszkodzenie słuchu lekkiego (< 20 dB);
• przewodzeniowe uszkodzenie słuchu średniego (20-40 dB);
• nawracające ostre zapalenia ucha środkowego;
• zmiany w obrębie błony bębenkowej, które mogą sugerować przewlekłą chorobę podciśnieniową ucha;
• opóźniony rozwój mowy towarzyszący niedosłuchowi.

Osteopatia w leczeniu zapalenia ucha 

W ujęciu osteopatycznym do nawracających zapaleń ucha może dochodzić na skutek kompresji struktur czaszkowych. Względnie często za ten stan rzeczy odpowiada sam przebieg porodu, który wpływa na zaburzenia równowagi oraz funkcji kości skroniowych i struktur klinowo-podstawnych. Ważnym czynnikiem predysponującym do częstych zapaleń ucha jest również zaburzony drenaż śluzu w uchu. Powstałe zatory powodują niedrożność, zwiększają ciśnienie w uchu i sprzyjają rozwojowi stanu zapalnego. Stosując delikatne manipulacje czaszkowo-krzyżowe, osteopata zmniejsza kompresję, redukuje napięcia, poprawia ruchomość kości czaszki, a co za tym idzie – ułatwia drenaż śluzu. Działania osteopatyczne aktywizują również układ limfatyczny i autonomiczny układ nerwowy, pobudzając młody organizm do autoregeneracji. Warto podkreślić, że stosowane przez osteopatę techniki manipulacyjne są nieinwazyjne i bezbolesne. O ich bezpieczeństwie świadczy choćby fakt, że z powodzeniem wdraża się tę terapię już u najmłodszych pacjentów, również u dzieci przedwcześnie urodzonych. 

5 wskazówek, jak zapobiegać zapaleniom ucha u dziecka

W przypadku zapalenia ucha niezwykle ważna jest również profilaktyka. Sprawdź, w jaki sposób jako rodzic możesz zminimalizować ryzyko infekcji!

Zadbaj o właściwe oczyszczanie noska, zwłaszcza w trakcie infekcji lub w okresie nasilenia alergii. Systematycznie czyść nos malucha, by uniknąć zalegania wydzieliny i namnażania bakterii. Pamiętaj również o regularnym stosowaniu soli fizjologicznej, która zapewni odpowiednie nawilżenie błon śluzowych.

Dym papierosowy predysponuje do rozwoju zapalenia ucha. W miarę możliwości unikaj przebywania z maluszkiem w pomieszczeniach, w których znajdują się również palacze.

Z danych wynika, że u dzieci karmionych piersią ryzyko zachorowania na zapalenie ucha jest mniejsze. Jeśli jednak z różnych względów nie karmisz piersią, zadbaj o właściwą pozycję. Pamiętaj, by główka maluszka znajdowała się nieco wyżej od jego tułowia, co zapobiegnie nie tylko zachłyśnięciu, ale także cofnięciu treści pokarmowej do ucha.

Naukowcy przypuszczają, że stosowanie smoczka ma wpływ na skłonność do zapaleń ucha. Może więc okazać się, że przyczyna problemów jest iście prozaiczna, a pożegnanie ze smoczkowym przyjacielem przyniesie szereg korzyści.

Strońcie od bardzo zatłoczonych miejsc, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym, który sprzyja zapadalności na różnego typu infekcje. Jeśli Twoje dziecko uczęszcza do żłobka lub przedszkola, może się zdarzyć, że w przypadku silnych i nawracających zapaleń ucha lekarz zarekomenduje Ci zatrzymanie malucha w domu. Pozwoli to zminimalizować ekspozycję dziecka na różnego typu patogeny.

Podsumowanie

Zapalenia ucha to zmora wielu rodziców niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym. Statystyki wskazują, że schorzenie to jest jedną z najczęstszych przyczyn konsultacji lekarskich i wizyt w szpitalnych izbach przyjęć. Jest także częstą przesłanką do stosowania antybiotykoterapii, która może wywoływać efekt błędnego koła, czyli osłabiać odporność i czynić malucha bardziej podatnym na infekcje wirusowe i bakteryjne prowadzące następnie do zapaleń ucha. Nawracający charakter tych infekcji zmusza to przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki i eliminacji przyczyn odpowiadających za ten stan rzeczy. Warto w procesie diagnostycznym zgłosić się do osteopaty, który oceni stan małego pacjenta w sposób holistyczny. Delikatne techniki osteopatyczne często minimalizują problem, redukując ryzyko nawrotu infekcji.

Jurkiewicz D., Zielnik-Jurkiewicz B. (2012). Zapalenie ucha środkowego, Medycyna po Dyplomie, 5: https://podyplomie.pl/medycyna/10674,zapalenie-ucha-srodkowego

Koniewska A., Zięba N., Urbaniec-Domżalska N., Ścierski W. (2019). Zapalenia uszu u dzieci, Pediatria po Dyplomie, 2: 44-50.

Niemela M., Pihakari O., Pokka T., Uhari M. (2000). Pacifier as a risk factor for acute otitis media: a randomized, controlled trial of parental counseling, Pediatrics, 106: 483-488.

Piłat M., Paśnicka M., Smorczewska-Kiljan A., Bis-Oleniacz T. (2015). Ostre i wysiękowe zapalenia ucha środkowego u dzieci, Standardy Medyczne. Pediatria, 12: 707-713.